Η τέχνη δεν είναι καθρέφτης όπου καθρεφτίζεται ο κόσμος, αλλά ένα σφυρί με το οποίο του δίνουμε σχήμα.
Η τέχνη που αντιτίθεται στην εξουσία Η λεγόμενη "στρατευμένη Τέχνη" αποτελεί ένα συνεπές γνώρισμα των επαναστά σεων και της πολιτικής διαπάλης από τις πρώτες ημέρες κιόλας της Μεξικανικής και Ρωσικής Επανάστασης μέχρι και σήμερα. Δεν μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια ότι η στρατευμένη Τέχνη λογίζεται κίνημα αλλά είναι περισσότερο ένα ρεύμα που επηρέασε και διαμόρφωσε στο παρελθόν το Σουρρεαλισμό ενώ παραμένει και σήμερα σημαντικό στοιχείο της τέχνης που τελεί υπό την επιρροή της πολιτικής, όπως γίνεται πρόδηλο σε ορισμένους σύγχρονους καλλιτέχνες της Βορείου Ιρλανδίας. Όπως είπε ο Πάμπλο Πικάσο: "η Τέχνη δεν είναι για διακόσμηση,η τέχνη πρέπει να είναι όπλο για μάχη". Η "στρατευμένη" τέχνη χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός καλλιτέχνη, που έχει να διοχετεύσει ένα μήνυμα, το οποίο εκφράζεται μέσα από τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τα πόστερ, τα ποιήματα, τη λογοτεχνία και κυρίως, τις τοιχογραφίες. Τα πιο σημαντικά καλλιτεχνικά κινήματα προσπάθησαν να γεφυρώσουν την ταυτότητα και τη μοντερνικότητα ή να δημιουργήσουν μια αβάν - γκαρντ τέχνη που δυνητικά θα γίνει ηθική ταυτότητα. Αυτό ισχύει στην περίπτωση των μεξικανικών τοιχογραφιών. Μετά τη Μεξικανική επανάσταση του 1917, όταν η νέα κυβέρνηση επιθυμούσε να προωθήσει τη δική της Αναθεωρημένη Έκδοση της Μεξικανικής Ιστορίας, η τέχνη της τοιχογραφίας αναγεννήθηκε ως μέσο οπτικής αναπαράστασης των θέσεων της "Επανάστασης".
ΟΙ ΜΑΧΟΜΕΝΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ
ΜΕΞΙΚΟ Τρεις διάσημοι Μεξικανοί καλλιτέχνες τοιχογραφιών, ο Ντιέγκο Ριβέρα, ο Χοσέ Κλεμέντε Ορότζκο και ο Νταβίντ Αλβάρο Σικέιρος δημιούργησαν μια μνημειακή, αντι-αποικιακή και αντι- ιμπεριαλιστική τέχνη της ταυτότητας, που αποσκοπούσε στο να ξαναγράψει την ιστορία με την χρηματοδότηση και την παρότρυνση της Μεξικανικής Κυβέρνησης. Η τέχνη τους επηρεάστηκε από το Μαρξισμό, το Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό, τη Σοβιετική Επανάσταση καθώς και την αντίδραση προς την καπιταλιστική, παρεμβατική Αμερική. Ο Σικέιρος, όντας επιφανής μαρξιστής και άθεος, ήταν ταυτόχρονα καλλιτέχνης, αγκιτάτορας των φοιτητών, στρατιώτης και αρχηγός ομάδας εκτελεστών. Η ικανότητα του Ντιέγκο Ριβέρα να μετακενώνει αποτελεσματικά την πολιτική θεωρία μέσω μιας γλώσσας οπτικής, προσιτής στις ευρείες μάζες, προσέλκυσε καλλιτέχνες και δημοσιογράφους απ'όλον τον κόσμο. Αποδέχθηκε προσκλήσεις να επισκεφτεί την Σοβιετική Ένωση και να ζωγραφίσει τοιχογραφίες στις Η.Π.Α., όπου δημοσιογράφοι και διαδηλώσεις συνόδευαν κάθε του κίνηση. Παρ'ότι αυτοανακηρύχτηκε "άνθρωπος του λαού", ο Ριβέρα συχνά βάσιζε την τέχνη σε διανοουμενίστικα και φορμαλιστικά δόγματα. Επίσης, αν και σκληροπυρηνικός Μαρξιστής, απεδέχθη ανάθεση εργασίας από τους Φορντ και Ροκφέλερ.
ΙΣΠΑΝΙΑΟι Ισπανοί συνεισέφεραν με έργα που αντιστοιχούν σε έναν αιώνα τέχνης. Ανάμεσα σε άλλους Σουρρεαλιστές και ευκρινώς διαφοροποιημένος από αυτούς, ο Σουρρεαλισμός του Πάμπλο Πικάσο, που δομεί νέες μορφές ανατομίας της τέχνης, εμψυχώνεται ξανά και ξανά με ορισμένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά δείγματα της "Στρατευμένης Τέχνης".Η "Γκερνίκα" του Πικάσο αποτελεί ένα πολύ ισχυρό μανιφέστο στην ιστορία, καθώς εκφράζει τον τρόμο που προκάλεσε ο βομβαρδισμός του ομώνυμου βασκικού χωριού και το χάος που προκάλεσε στους κατοίκους, τα ζώα και το χώρο εν γένει.
ΡΩΣΙΑΗ Ρωσική πολιτική και ο Μεξικανικός Σουρρεαλισμός συναιρέθηκαν στη συμπάθεια του Ντιέγκο Ριβέρα προς τον Τρότσκυ, έναν δυναμικό πρωτεργάτη και ηγέτη της Επανάστασης, και εκφράστηκε (η συμπάθεια) στο ότι ο Ριβέρα βοήθησε να έλθει ο Τρότσκυ στο Μεξικό το 1937 μετά από το Στάλιν και τη ζωή του στην εξορία. Η Φρίντα Κάλο, η οποία ήταν ήδη παντρεμένη με το Ριβέρα και είχε ασπαστεί τη βαθειά του πίστη στον Κομμουνισμό και το παθιασμένο του ενδιαφέρον για τις ιθαγενείς κουλτούρες του Μεξικό, είχε μια σύντομη σχέση με τον Τρότσκυ και του αφιέρωσε την αυτοβιογραφία της "Ανάμεσα στις κουρτίνες" για τα γενέθλιά του. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου της Κάλο απεικόνιζε τη δική της περιπέτεια ζωής: η αναπηρία που της προκάλεσε ένα ατύχημα, ο θυελλώδης γάμος της με το Ριβέρα, η εμπλοκή της με τον Κομμουνισμό και τη Μεξικανική Επανάσταση και τέλος, η αδάμαστή της επιθυμία να δημιουργεί. Όπως και άλλοι καλλιτέχνες κατά τη δεκαετία της Μεξικανικής Επανάστασης του '17, η Τέχνη της Φρίντα Κάλο επηρεάστηκε και από την ανάδειξη μιας μορφής εθνικισμού, γνωστού ως "Mexicanidad". Η Κάλο και ο Ριβέρα χώρισαν για λίγο το 1930 και ξαναπαντρεύτηκαν το 1940. Η μορφή της εμφανίζεται σε αρκετές τοιχογραφίες του Ριβέρα, ιδίως ως στρατευμένη κομμουνίστρια στο "Carrido de la revoluci un proletaria, repartiendo armar" (Μπαλάντα για την επανάσταση των προλεταρίων μοιράζοντας όπλα) στο Υπουργείο Παιδείας στην πόλη του Μεξικού. Ο Αντρέ Μπρετόν συν-έγραψε το Σουρρεαλιστικό Μανιφέστο "Προς μια Ελεύθερη Επαναστατική Τέχνη" με τον Λέοντα Τρότσκυ, το οποίο πραγματεύεται την ανάγκη για απόλυτη ελευθερία της Τέχνης. Με τα ίδια τα λόγια τους "Η ανεξαρτησία της Τέχνης - Για την Επανάσταση. Η επανάσταση - Για την απόλυτη απελευθέρωση της Τέχνης".
ΒΟΡΕΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ Στην εμπροσθοφυλακή της εμφύλιας διαμάχης στη Βόρεια Ιρλανδία, οι καλλιτέχνες επιστρατεύουν τις τοιχογραφίες στους τοίχους του Mπέλφαστ ως μια μορφή Διαδήλωσης. "Είμαστε πολιτικοί ακτιβιστές, οι οποίοι χρησιμοποιούμε τις τοιχογραφίες, για να "περάσουμε" το μήνυμά μας. Ευτυχώς υπάρχουν πολλοί τοίχοι στο Μπέλφαστ!", δήλωσε ο Danny Devenny, ένας από τους πλέον διάσημους ζωγράφους τοιχογραφιών. Το έργο του "Δαυίδ και Γολιάθ" στη δική του πλευρά του Ανατολικού Μπέλφαστ απεικονίζει τις απόψεις μιας ισχυρής κοινότητας 3000 καθολικών που αισθάνονται πολιορκημένοι από τους προτεστάντες "γείτονές" τους, που τους έχουν περικυκλώσει.
Ο "ΓΑΜΟΣ" ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Η τέχνη, καθ'όλην την διάρκεια της Ιστορίας, συχνά απώλεσε την ιδιότητα της "αγνή/καθαρή" ή της "Τέχνης για την Τέχνη" και χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο για τους καλλιτέχνες, για να διοχετεύσουν το μήνυμά τους. Η "Στρατευμένη Τέχνη", όπως υπαινίσσεται ο τίτλος της, είναι μια τέχνη που πάντα στέκει έτοιμη να πολεμήσει. Είναι μαχητική, ισχυρά πολιτικοποιημένη τέχνη, η οποία εκφράζει την ανάγκη του καλλιτέχνη να αγωνιστεί για ένα σκοπό ή να μιλήσει στους άλλους γι'αυτόν είτε για να αφυπνίσει τη συνείδηση των μαζών είτε ως μια πράξη απελευθερώθηκε από πιέσεις, η "Στρατευμένη Τέχνη" αποτελεί τέλεια απόδειξη ότι, πράγματι, σύμφωνα με τον Codina: "Εμείς οι άνθρωποι είμαστε πολιτικά ζώα. Είναι ξεκάθαρο ότι σε κάθε κοινωνία, η τέχνη και η λογοτεχνία αντιλαμβάνονται το σφυγμό του πληθυσμού. Επιδρούν καταλυτικά - βάζουν το χέρι στον τύπο των ήλων".
Μια δεύτερη άποψη :
ΚΑΘΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ ΜΑΣ ΔΙΝΕΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Με τον όρο «στρατευμένη τέχνη» χαρακτηρίζουμε συνήθως τα έργα που έχουν ολοφάνερα στρατευθεί στην υπηρεσία ενός συγκεκριμένου πολιτικού στόχου. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έργα που έχουν γραφεί με βάση έναν προκαθορισμένο στόχο και όλη τους η προσπάθεια συνίσταται στο να προπαγανδίσουν μια ορισμένη ιδεολογία. Όπως έχει δείξει η ιστορία, τις περισσότερες φορές που ο δημιουργός θέτει τον εαυτό του και το έργο του στην υπηρεσία στόχων εντελώς ξένων προς την τέχνη, το αποτέλεσμα είναι κατώτερο των προσδοκιών. Η εξήγηση είναι απλή: ο δημιουργός αυτός χάνει ουσιαστικά την ελευθερία του, που είναι μια από τις πιο βασικές προϋποθέσεις για να μπορέσει να υπάρξει η τέχνη. Η στράτευση, είτε είναι εθελούσια είτε αναγκαστική, του επιβάλλει περιορισμούς και δεσμεύσεις που αναιρούν και ακυρώνουν την όλη καλλιτεχνική προσπάθεια.
Διευρύνοντας κάπως την έννοια της στρατευμένης λογοτεχνίας είμαστε αναγκασμένοι να παραδεχθούμε ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει έργο που να μην είναι στρατευμένο. Κάθε συγγραφέας έχει ορισμένες ιδέες για τους ανθρώπους και τον κόσμο, τις οποίες συνειδητά ή ασυνείδητα προβάλλει μέσα από το έργο του. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να το αποφύγει. Έτσι, κάθε σημαντικό έργο τέχνης μας δίνει μια νέα άποψη για τον κόσμο γύρω μας και αυτό δεν μπορεί με κανένα τρόπο να θεωρηθεί αρνητικό στοιχείο. Η διαφορά είναι ότι στην περίπτωση της στρατευμένης τέχνης ο δημιουργός υποτάσσει το έργο του στις ιδέες και αφήνεται να καθοδηγηθεί από αυτές, με αποτέλεσμα να προδίδει το βασικό στόχο του έργου τέχνης, που είναι πρώτα απ’ όλα αισθητικής και καλλιτεχνικής φύσεως. Στην δεύτερη περίπτωση, που απλώς εκφράζει την εποχή του, οι ιδέες οι οποίες περνούν μέσα από το έργο του δεν είναι ο πρώτιστος στόχος. Το έργο, επομένως, λειτουργεί πρώτα ως καλλιτεχνικό προϊόν, δηλαδή ως έργο τέχνης, και έπειτα ως φορέας ιδεών.
Ο όρος «τέχνη για την τέχνη» αποτελεί κατά λέξη μετάφραση του αντίστοιχου γαλλικού όρου «l’ art pour art» και προσπαθεί να εκφράσει με τρόπο λακωνικό μια ορισμένη άποψη για την τέχνη: ότι, δηλαδή, κάθε έργο τέχνης χαρακτηρίζεται από αυτάρκεια και αυτονομία. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της άποψης, το έργο τέχνης αποτελεί έναν ξεχωριστό κόσμο, μοναδικό και ανεπανάληπτο, με δική του συνοχή, και, συνεπώς, είναι ένα αντικείμενο που πρέπει να το απολαμβάνουμε καθαυτό χωρίς καμία αναφορά σε οποιοδήποτε εξωτερικό στοιχείο. Με άλλα λόγια, η τέχνη δε χρησιμεύει σε κάτι, δεν είναι ένα μέσο για να φτάσουμε σε κάποιον άλλο εξωτερικό στόχο, αλλά είναι ταυτόχρονα μέσο και στόχος. Σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία, ο όρος «τέχνη για την τέχνη» αναφέρεται κυρίως στην ποίηση, ειδικά τη συμβολική ή τη λεγόμενη καθαρή ποίηση. Στη Γαλλία για παράδειγμα, ποιητές όπως ο Μπωντλέρ, αντιμετωπίζουν την ποίηση ως μια προσπάθεια βίωσης της καθαρής ομορφιάς μέσα από το ρυθμό και τις λέξεις, με πλήρη αδιαφορία για τα εξωτερικά στοιχεία. Με αυτή την έννοια η εμπειρία της ποίησης είναι αυτοσκοπός και η ποιητική αξία συνδέεται αποκλειστικά με την αισθητική απόλαυση και όχι με την πραγματικότητα, με την οποία το ποίημα δε συναντιέται ποτέ, αφού είναι ένας αυτόνομος, παράλληλος κόσμος, με δικούς του κανόνες. Οι ιδέες αυτές είχαν πολύ μεγάλη απήχηση μεταξύ των λογοτεχνών στις αρχές του 20ου αιώνα, οι οποίοι υποστήριξαν σθεναρά την άποψη ότι τα λογοτεχνικά κείμενα συνιστούν κόσμους αυτόνομους και αυτάρκεις και προσφέρονται μόνο για εσωτερική μελέτη.
(αποσπάσματα από το ΛΕΞΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου